Kamień runiczny w ścianie kościoła w Täby, Szwecja |
Czy wiesz, jak rytować trzeba? Wiesz, jak badać trzeba?
Czy wiesz, jak rysować trzeba? Wiesz, jak obrabiać trzeba?
Havamal - Pieśń Najwyższego
* * *
Wątpliwości, w jaki sposób zapisywać runy, są dosyć częste. Temat nie należy do najbardziej przystępnych, a rzetelne materiały stanowią rzadkość. Pomyłki najczęściej dotyczą znaków symetrycznych środkowo (czyli względem położonego centralnie punktu). Pytanie brzmi - czy istotnie są to pomyłki, a jeśli tak, to które wersje zapisu są prawidłowe, historyczne, a które stanowią raczej "ezoteryczną wariację"?
Z podobnymi wątpliwościami spotkałam się również dzisiaj, w odniesieniu do runy jera, obecnej w logotypie stowarzyszenia o tej samej nazwie. Niech zatem jera posłuży nam jako przedmiot skróconego studium grafii Futharku Starszego.
* * *
Zależnie od źródła (a mowa teraz o źródłach współczesnych, niekoniecznie naukowych), spotykamy się z dwoma typami zapisu runy jera:
Wikipedia przedstawia znak prawoskrętny (patrząc od środka). Podobny zapis pojawia się w wykazie przedstawiającym Futhark Starszy w dużo bardziej rzetelnej pozycji, mianowicie "Runach" autorstwa Pauliny Herbowicz i innych. Z drugiej strony wydaje się, że wśród samych asatryjczyków upowszechnił się wariant lewoskrętny, występujący w "Świecie run" Igora Warnecka, ale też na stronie Runy Szerszenia.
Kto się myli?
* * *
Nauka, a historia w szczególności, to bardzo przewrotna pani. Okazuje się, że spór o poprawny zapis jest nieuzasadniony, nie istnieje bowiem coś takiego jak "jedna prawdziwa" wersja.
Przede wszystkim należy sobie uświadomić, że Futhark Starszy najprawdopodobniej nie posiadał w pełni kanonicznej grafii. W praktyce oznacza to, że te same znaki, zależne od miejsca i czasu, potrafiły się między sobą dość znacznie różnić. Jera występowała nie tylko w dwóch przedstawionych wyżej wariacjach, ale także kilku innych.
* * *
Kamień z Kylver, Szwecja |
Kamień ze Stentoften, Szwecja |
Brakteat z Vadstena, Szwecja |
Brakteat przedstawia Futhark Starszy w podziale na trzy aetty. Podziału tego używa się zresztą do dziś. Jera znajduje się tuż pod trzecią nogą zwierzęcia. Jak łatwo dostrzec, zapis jest lewoskrętny i ponownie linie łączą się ze sobą tworząc jeden znak.
* * *
Na zakończenie warto wspomnieć, że jera nie jest jedyną runą występującą w wielu wariantach. Podobnie wygląda sytuacja kenaz (kaunan) oraz ingwaz (obie te runy, podobnie jak jera, pozbawione są pnia, przez co zwykle nie dorównują wysokością reszcie alfabetu), a także sowilo i tiwaz.
Na podstawie: P. Horbowicz, G. Kreutzer, W. Maciejewski i D. Skrzypek, "Runy", Warszawa: 2011.
Nie chcę polemizować ze wszystkimi tezami poruszonymi w tym artykule, ale jeżeli chodzi o runę "Jera" to sadzę, że choć początki zapisu tej runy, mogły czasami wyglądać różnie, to jednak ewolucja zapisu tej runy poszła w pewnym jasno określonym kierunku i że właściwy nurt "wyrósł" z runy prawoskrętnej, a wiec ona winna być uważana za "właściwą" ona bowiem dała początek następnym postaciom tej runy w "futharkach" późniejszych, gdy tymczasem wersja "lewoskrętna" była "ślepym zaułkiem ewolucji".
OdpowiedzUsuńAby to potwierdzić proszę prześledzić rozwój historyczny tej runy - oto poniżej link okazujący ewolucję od futharku starszego poprzez formy przejściowe aż do futharku młodszego. Pozdrawiam
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/Evolution_of_Jeran_rune.jpg
Moje większe zaufanie budzi uznana i dobrze recenzowana publikacja naukowa autorstwa znanych z imienia specjalistów, którzy przeprowadzili gruntowne i czasochłonne badanie, a swoje tezy poparli przykładami historycznych znalezisk, niż anonimowa grafika w Wikipedii (nie umniejszając samej Wikipedii, która w szerzeniu wiedzy popularnonaukowej nie ma sobie równych), oparta na nie wiadomo jakich źródłach. Jeśli więc poruszamy się w świecie naukowym, zdecydowanie nie jest to wystarczający argument na poparcie tezy "ślepego zaułka ewolucji".
OdpowiedzUsuńOczywiście możemy poruszać się także w świecie uznania i intuicji. W takiej sytuacji jestem gotowa przyklasnąć - każdy ma prawo do swoich własnych wierzeń i przekonań. Ważne jedynie, żeby zaznaczyć ich subiektywność (w przeciwieństwie do obiektywnych faktów naukowych ;-)).
Dziękuję, za szybka reakcję - znaczy, że temat jet ważny i wymaga dogłębnej analizy, zanim będzie można wypowiedzieć się w temacie w sposób wiążący.
OdpowiedzUsuńStoję jednakże na swoim stanowisku, że "lewoskrętność" runy jera jest tylko formą czasową (podobnie jak wiele innych run w swoim wczesnym stadium !), która już nie ewoluowała dalej. Dlatego nie negując zasadności stosowania w tzw. "praktyce" obu form na początku, tj. w futharku starszym (gdy zapis runiczny dopiero kształtował się!), to jednak tylko określone formy run ewoluowały dalej aż do futharku młodszego.
Wersja "prawoskretna" z futharku starszego (wartość fonetyczna - "j") ewoluowała nadal "w prawo" w futharku nowszym osiągając kształt (niestety nie mogę załączyć grafiki!) o wartości fonetycznej "a, æ".
Runa w kształcie "lewoskretnym" nie mogła przebyć tej ewolucji. Dlaczego ? Ponieważ jej dalsze przekształcenia "w lewo" [nie mogę tego zrobić w tym bloku edycyjnym] - (proszę sobie samodzielnie dorysować jej analogiczne formy przejściowe "lewostronne") doprowadziły by w rezultacie końcowym - do kształtu już istniejącej runy, o wartości fonetycznej "n".
Nota bene ta runa ("n") już dalej się nie przekształcała i pozostała w takiej samej formie (oraz wartości fonetycznej) zarówno w futharku starszym jak i młodszym, co świadczy o stabilności tego kształtu.
Dowód więc z przekształcenia się tej runy stanowi warunek wystarczający do uznania formy "prawostronnej" za wiodącej. (to tak odnosząc się do "obiektywnych faktów naukowych ;-)" ).
Basiu, Futhark Starszy obowiązywał między III a VII wiekiem. Przytoczone powyżej przykłady pochodzą z tego okresu w całej jego rozpiętości czasowej. Nie można zatem twierdzić, że dwie wersje obowiązywały jedynie w okresie "kształtowania się" tego alfabetu, skoro znajduje się je na przedmiotach powstałych także w czasie, gdy powolnie wychodził z użycia. Trudno też przypuszczać, że ludzie posługujący się runą jera obawiać mieliby się hipotetycznych przekształceń prowadzących do hipotetycznej nowej formy przypominającej naudiz. Znaleziska archeologiczne są obiektywne (zwłaszcza, że ich opis w tej kwestii akurat nie wymaga interpretacji), próby rekonstrukcji przekształcania (lub nie) poszczególnych znaków jednak stanowi (wzbogacające dyskurs, ale pozbawione charakteru dowodu) domniemanie naukowe ;)
OdpowiedzUsuńna monecie URUZ również jest odwrócona w stosunku do najczęściej spotykanej wersji.
OdpowiedzUsuń