Thor
– (Grom, Piorun), Asathor (Piorun Asów), Einriði, Eindriði
(Samotny Jeździec), Rymr (Ryczący, Grzmiący), Hlorriði (Ryczący
Sprawca Burzy (?) lub Jasny Jeździec (?)), Ökuthor
(Thor z Wozem [Bojowym]), Wethorm (Obrońca Świętości), Weur
(Osłaniasz Świętośći (?)), Wingthor (Rzucający Gromy).
Najsilniejszy
z Asów słynie jako wróg i zabójca olbrzymów, przed którymi
broni bogów i ludzi. Jego domeną jest walka, ale również władza
nad zjawiskami atmosferycznymi, które regulują płodność ziemi.
"...panuje w powietrzu, rządzi grzmotami i błyskawicami,
wiatrem i deszczem, pogodą i owocowaniem” – jak pisze Adam z
Bremy. Posiada także moc odwracania zarazy powodowanej być może
nieurodzajem.
Thor
jest bogiem siły i walki, jednak ciężko o nim mówić jako o bogu
wojny i porównywać z Tyrem lub Odynem. To nie wojny a raczej
pojedynki były sferą bojowej aktywności tego boga. To wyprawy
przeciw olbrzymom mające na celu obronę bogów i ludzi albo
zdobycie czy odzyskanie niezbędnych im przedmiotów. Walki Thora
zawsze mają charakter pojedynku lub indywidualnej wyprawy, nigdy zaś
wojny.
Swoich
bohaterskich czynów dokonuje niemal zawsze poza światem bogów,
najczęściej w świecie olbrzymów. Sam ma wyraźne rysy olbrzyma, w
końcu jego matką jest olbrzymka Jörd
(ziemia), (zwana też Hlodyną i Fjorgyną) a
ojcem Odyn (syn olbrzymki). Oczywiście
Jednooki jest od własnego syna dużo mądrzejszy, co nie oznacza, że
Thor jest głupi. Wygrał przecież w pojedynku na wiedzę z karłem
Alvisem (Wszystkowiedzącym), któremu bogowie obiecali bez wiedzy
Thora rękę jego córki – Thrudr, w zamian za wykonanie jakiejś
pracy. Thor musiał zgodzić się na ten układ, ale postawił
warunek – zażądał od najmądrzejszego z karłów odpowiedzi na
szereg pytań, które zadawał mu przez całą noc, aż do świtu,
kiedy to światło słoneczne zamieniło w kamień tego
najmądrzejszego z krasnoludów.
Charakterystyczną
cechą Thora jest typowa dla olbrzymów siła fizyczna. Lubi też
dużo jeść i pić. Podczas wizyty u olbrzyma Hymira zjadł od razu
dwa woły, a gdy przebrany za Freję przybył do Thryma, pożarł
wołu, osiem łososi i wypił trzy kadzie miodu.
Jego
prostoduszność również jest typową cechą olbrzyma i odróżnia
go od innych Asów skłonnych do pewnych oszustw i manipulacji. Być
może z tego powodu stał się ulubionym bogiem prostych wikingów,
wywodzących się ze skandynawskich boendir (gospodarzy-wojowników),
którzy czcili go bardziej niż jego ojca - Odyna. Podobny do nich,
postrzegany jako "zwykły człowiek", nieunikający pracy,
noszący na plecach podróżny worek. W epoce Wikingów, to do niego
najczęściej odwoływali się zwyczajni mieszkańcy Skandynawii w
swoich codziennych sprawach.(Przynajmniej na Islandii i Norwegii, o
których wiadomo najwięcej). To jego proszono o pomoc na morzu, jemu
najczęściej poświęcano miejsca kultu i od jego imienia tworzono
imiona dzieci. Gdy jakaś grupa ludzi przesiedlała się do nowego
kraju, robiono wszystko, by i tam skorzystać z jego opieki.
Typową
dla olbrzymów jest również skłonność do wpadania w amok.
Asathor znany jest z zapału do walki i porywczości. Na żądanie
budowniczego Asgardu, by oddać mu Freję, Słońce i Księżyc
"wpadł w gniew, bo rzadko usiedzi spokojnie, słysząc o takich
sprawach". Utrata młota i okulawienie jego kozłów
doprowadzają go do furii. Rozwścieczonemu Thorowi rude włosy na
głowie i brodzie stawały na sztorc a oczy płonęły ogniem. Według
Sagi o Olafie Tryggvasonie król chrystianizator spotkał się kiedyś
osobiście z Thorem, który został opisany jako człowiek "wielkiego
wzrostu i miłego wyglądu, z rudym zarostem".
Istnieją
też opowieści o Thorze dmuchającym we własną brodę, co powoduje
powstawanie wiatru. Na posążku znalezionym w Eyrarlunda (Islandia)
Thor dmucha w tworzące wiatr miechy. W wielu miejscach przypisuje
się mu wpływ na pogodę i sprzyjający żeglarzom wiatr. Wspomina
się między innymi o mazaniu żagli statków krwią ofiary ludzkiej
złożonej dla Thora (wzmianka Dudona z St. Quentin), z czego można
wnioskować, iż w ten sposób proszono go o odpowiedni wiatr.
W
odróżnieniu od Ojca, skłonnego do sięgania po magię i nie
obawiającego się związanej z seidr hańby zniewieścienia, Thor
wyraźnie unika czarów i związanego z nimi dyskwalifikującego
mężczyznę wstydu - ergi. Nawet w micie, w którym piorunowładca
występuje przebrany za Freję, dostrzec można potępienie zachowań
"zniewieściałych" i zinterpretować go w kategoriach
wyzwalania się Thora ze świata "kobiecego" i odzyskiwania
niezbędnej mu i innym bogom męskości.
"Magia"
najsilniejszego z Asów, nie tkwi w nim samym, ale w posiadanych
przez niego narzędziach. Jego najważniejszym atrybutem jest żelazny
młot Mjollnir, "który Hrimthursy i górskie Olbrzymy znają".
Młot rzucony w kierunku wroga sam wracał do swego właściciela i
nigdy nie chybiał celu. Ponadto Rudobrody posiadał pas mocy -
megingjord.
Po jego założeniu rosła w nim jego asmegin
- moc Asa. Posiada również żelazne rękawice, niezbędne do
używania Mjollnira. Bez tych narzędzi Thor mógłby się wydawać
nieomal bezsilny, ale jak pokazuje mit o wyprawie Thora do Geirroda,
bóg ten potrafił posłużyć się również różdżką (staf)
oraz wykazać znajomością zaklęć (a właściwie jednego
zaklęcia).
Thor
jeździ na wozie bojowym (reið)
zaprzężonym w dwa kozły (Tanngnjóstri i Tanngrisni) i dlatego
opisywany jest takimi kenningami jak: pan kozłów (hafra
drottin),
bóg woźnica (reidar
Tyr)
i użytkownik kozłów (hafra
njotr).
Gdy wyjeżdża zaprzężonym w kozły wozem, słychać grzmoty i
dudnienie a powietrze płonie. Poświęcone mu drzewo to jarzębina
(reynir)
określana również jako „brzeg Thora”.
Posiadłości
Thora w Asgardzie zwane są Thrudwangar (Pola Siły), na których
znajdują się: Bilskirnir (Niewzruszona Jasność (?), Świecąca w
Płomieniach (?), Nagle Rozbłyskująca (?)) oraz Thrudheim (Domostwo
Siły). Bilskirnir posiada 540 komnat (podobnie jak Walhalla 540
drzwi). Do siedziby Thora trafiają polegli, prości wojownicy,
których Odyn złośliwie nazywa niewolnikami lub sługami.
Żoną
Władcy Piorunów jest złotowłosa bogini Sif. Razem z nią spłodził
córkę Thrud. Jego synowie, Magni i Modi, pochodzą ze związku z
olbrzymką Jarnsaxą. Thor jest też ojczymem syna Sif - Ullra. Postacie
dzieci Thora interpretuje się jako personifikacje najbardziej
charakterystycznych cech tego boga. Świadczą o tym ich imiona:
Magni (Mocny, Silny), Modi (Gniewny, Odważny) oraz Thrud (Siła). Piękna
Thrud stała się przyczyną zguby karła Alwisa, który zabiegał o
jej rękę. Olbrzym Hrungnir prawdopodobnie zamierzał ją porwać, o
czym świadczy kenning „porywacz Thrud”, którym opisywany jest
przez Snorriego. (Dokładnie chodzi o kenning tarczy „podstawa dla
stóp porywacza Thrud”). Być może Thrud jest Walkirią, na co
wskazuje jej panieństwo. Niektórzy badacze snują również
przypuszczenia, że istnieje jakaś, wcześnie zaginiona tradycja o
kazirodczym związku Thora z córką, o czym być może świadczy
określenie „Þruðar
Þrámóðnir”
(Gwałtownie Pożądający Thrud), pojawiające się w Thorsdrapa
(pieśni pochwalnej ku czci Thora) autorstwa Eilifa Gudrunarsona
(IXw.) Inne tłumaczenie tej frazy to „Tęskniący za Thrud”, co
brzmi bardziej przekonywująco i wiązać się może z motywem
porwania córki Thora przez Hrungnira.
Być
może w pierwotnym związku z Thrud pozostają znane z
południowogermańskiego folkloru demoniczne drudy lub trudy, czyli
zmory duszące śpiących. Etymolodzy łączą też niemieckie Trude,
Drude ze staronordyckim þrota (męczyć, ściskać).
Magni
opisywany jest w micie o Hrungnirze. To jedyny z Asów na tyle silny,
by zdjąć z leżącego ojca zwłoki zabitego przez Thora olbrzyma.
Należy dodać, iż syn wykazał się tą nadzwyczajną mocą bardzo
wcześnie – mając zaledwie „trzy noce” (ten wiek często
interpretowany jest również jako 3 lata). Po tym czynie Magni
otrzymał w prezencie wspaniałego rumaka – Gullfaxi
(Złotogrzywego), równie szybkiego, co ośmionogi Sleipnir. Synowie
Thora mają przeżyć Ragnarök
i odziedziczyć po ojcu Mjöllnir.
W
Eddzie Młodszej wspominana jest jeszcze jedna para dzieci,
wychowanków Thora. To Vingnir, czyli Wywijający (Młotem) oraz
Hlóra, czyli Drżący Płomień(?). Być może do tych imion
nawiązują inne przydomki Thora, czyli Wingthor i Hlórridi.
Prawdopodobnie Snorri nawiązuje tu do tradycji przyjmowania pod
opiekę oraz wychowywania obcych dzieci, zwykle pochodzących z
rodzin zależnych w sensie lennym (czasem wrogich). Tacy
wychowankowie prawnie należeli do dwóch rodzin. Inna para dzieci,
która w pewnym sensie została wychowankami Władcy Piorunów to
potomkowie olbrzyma Egila - Thjalfi (Robotnik (?), Wielce Spieszący
Się (?), Spętany (?)) i Roskwa.
Musieli wstąpić na służbę u Thora, po tym jak Thjalfi (przez
podstęp Lokiego) okulawił mu jednego z cennych kozłów. Szybkonogi
Thjalfi został „giermkiem” boga i wiernie mu służył, np.
podczas walki z Hrungnirem czy w trakcie wizyty w Utgardzie.
Kult
Thora w czasach wikingów był tak popularny na Islandii, że spośród
około 4000 imion zapisanych w Landnamabók aż jedna czwarta
nawiązuje do Władcy Gromów. O tym jaką czcią był darzony
świadczą także wyjątkowo liczne nazwy miejscowe rozsiane po całej
Skandynawii.
Formy
sprawowania kultu Rudobrodego opisują liczne źródła. Według
Adama z Bremy w świątyni w Uppsali posąg Thora z „królewskim
berłem w dłoni” miał zajmować główne, środkowe miejsce.
Prawdopodobnie chodziło jednak o młot, który oglądający
świątynie misjonarz uznał za berło i w związku z tym przypisał
temu bogu naczelne miejsce w panteonie w Uppsali. O świątyni (hof)
Thora wspomina także Eyrbyggja saga. W świątyni Maere w norweskim
Trondelag Thor miał siedzieć na swym wozie. Wg Sagi o Njalu również
w świątyni w Gudbrandsdalen został przedstawiony na wozie
zaprzężonym w kozły. Jego podobizną ozdobione było również
krzesło jednej z islandzkich wieszczek wg Fostbroedra saga. Stawiano
także posągi lub słupy kultowe pod otwartym niebem, czego śladem
mogą być nazwy miejscowe, np. w Anglii – Thorsstable.
Na
początku XI w. anglosaski misjonarz Wulfrad porąbał toporem posąg
Thora stojący na placu wiecowym. Przekonany był, iż w ten sposób
odciągnie Szwedów od pogaństwa. Skończył jednak przebity
włóczniami a jego zwłoki zostały zbezczeszczone (post multa
lubridia) i wrzucone do bagna. Informuje nas o tym Adam z Bremy, przy
okazji zwracając uwagę na fakt łączenia tego boga z miejscami
wiecu. Może to być także jedno ze świadectw wskazujących na
składanie przez Skandynawów ludzkich ofiar w bagnach jeszcze w XI
w. (Wg Tacyta w ten sposób uśmiercano zniewieściałych tchórzy i
pasywnych homoseksualistów (argr, ergi) a pierwsi misjonarze na
Islandii (biskup Fryderyk, Thorvald vidforli) wyśmiewani byli
właśnie jako ergi).
Składanie
ludzkich ofiar Asathorowi opisuje De Gestis Normanniae Ducum (X/XI
w.) oraz islandzkie Landnamabók i Eyrbyggja saga (działo się to na
Thorsstein (kamienniu Thora) na miejscu wiecu w Thorsness).
þur : uiki |
Być
może znakiem młota Thora uświęcano również napoje i potrawy,
gdyż wg Hakonar saga goda pogański jarl Sygurd właśnie w ten
sposób interpretuje gest króla Hakona Dobrego, który wykonuje znak
krzyża nad posiłkiem.
Najbardziej
znane mity opisujące czyny Thora to walka z Midgardsormem,
zwycięstwo nad Hungnirem, zdobycie kotła Hymira, próby u
Utgardlokiego, pokonanie Geirroda, odzyskanie Mjollnira, rzucenie na
firmament oczu Thjaziego czy stworzenie nowej gwiazdy z palca
Aurwandila.
Wszystkim zainteresowanym "bardziej" polecamy tekst Arkadiusza Sołtysiaka "Postać Thora w mitologii pogańskich Skandynawów".
---
Źródło: Leszek Paweł Słupecki - "Mitologia skandynawska w epoce Wikingów"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz